İnsülin direnci, vücudumuzdaki hücrelerin insüline karşı duyarsız hale gelmesi durumudur. İnsülin, pankreasın beta hücrelerinden salgılanan bir hormondur. Bu hücreler, pankreasta Langerhans adacıklarında yer almaktadır. Buradan salgılanan insülin, tüm vücudumuza dağılarak hücrelerimize glukoz molekülünün girişini sağlar ve bu sayede kan şekeri kontrol altında tutulur.

İnsülin ayrıca hücrelerimizin büyümesini de kontrol eder. İnsülin direnci durumunda, hücreler insüline karşı duyarsızlaşarak glukoz molekülünü hücre içine alamazlar. İnsülin direnci olan kişilerde kan şekeri yükselir. İnsülin hormonunun işlevini yeterince yerine getirememesi nedeniyle pankreastan daha fazla insülin salgılanır ve kan insülin seviyesi de artar. İnsülin direnci olan kişilerde, kan şekerini düşürmek amacıyla dışarıdan verilen insülin tedavisi genellikle etkili olmaz. İnsülin direnci, diyabetin yan etkilerinde artışa ve kalp damar hastalıkları riskinde yükselmeye neden olur.

Genetik nedenler tam olarak açıklanamasa da birçok araştırmada kalıtsal geçiş gözlenmiştir. Ayrıca birçok ilaç da insülin direncine neden olabilmektedir. İnsülin direncine neden olabilecek başlıca durumlar şunlardır:

Tip 2 diyabet, genellikle ilerleyen yaşlarda obezite ile ortaya çıkan bir diyabet türüdür. İnsülin direnci, Tip 2 diyabet gelişimini hızlandırır. Uzun yıllar kan şekeri ve kan insülin seviyeleri normal seyreden kişilerde aniden insülin direnci gelişebilir. Yüksek insülin seviyeleri genellikle obez, yüksek tansiyon ve kolesterolü olan kişilerde görülür. Kan şekeri seviyesi ile insülin seviyesindeki artış, insülin direnci tanısında önemlidir. İnsülin direnci olan kişilerde, yemek yedikten sonra artan kan şekeri seviyesini dengelemek için pankreastan fazla miktarda insülin salgılanır. Ancak insülin, vücuttaki hücreler üzerinde etkisiz olduğu için kan şekeri hızla yükselir. Tip 1 ve Tip 2 diyabet ayrımında kan şekeri seviyesinin yüksekliğinden daha çok kan insülin seviyesinin yüksekliği önemlidir.

Karaciğer yağlanması, çoğunlukla insülin direnci olan kişilerde görülür. Vücutta artan glukoz, yağ hücrelerine dönüştürülür ve bu da karaciğerde yağlanma olarak ortaya çıkar. Karaciğer yağlanması, karaciğer fonksiyonlarını bozar ve ilerleyen evrelerde siroz ve karaciğer kanserine neden olabilir.

İnsülin direncinde artan kolesterol seviyeleri nedeniyle "Acanthosis Nigricans" adı verilen cilt lezyonlarına rastlanır. Bu lezyonlar, kahve çekirdeği görünümünde olup özellikle eklem bölgelerinde ortaya çıkar.

İnsülin direncinin çocuklarda görülmesi çok daha ciddi tıbbi durumlara neden olabilir. Özellikle hormonal ve cinsel gelişim yavaşlar. Glukoz hücre içine giremediğinden dolayı vücuttaki enerji ihtiyacı karşılanamaz. Bu nedenle boy kısalıkları, hipogonadizm gibi patolojiler görülebilir.

Risk faktörleri taşıyan kişilerde hekim tarafından detaylı bir öykü alınır, fizik muayene ve basit laboratuvar testleriyle teşhis konulabilir. Kanda yüksek glukoz seviyesi ile insülin seviyesinin aynı anda yüksek bulunması tanı koydurucudur. Bazı durumlarda kan glukoz düzeyi normal iken insülin seviyesinin tek başına yüksekliği de insülin direnci olarak kabul edilir. Ancak bu durumda henüz diyabet belirtileri ortaya çıkmamış olabilir.

İnsülin direnci tedavisinde, vücudun ihtiyaç duyduğu insülin miktarı azaltılmalı ya da hücrelerin insüline olan duyarlılığı artırılmalıdır. İnsüline olan ihtiyacın azaltılmasında günlük diyetlerde karbonhidrat kısıtlaması yapılır. Kan glukoz seviyesini hızla yükselten karbonhidratlara yüksek glisemik indeksli besinler denir. Rafine edilmemiş şekerler, beyaz ekmek, rafine edilmemiş mısır ürünleri ve nişasta oranı yüksek patates ürünleri yüksek glisemik indeksli karbonhidratlara örnektir. Kahverengi un ile üretilmiş unlu mamuller, sebze ve meyveler, bezelye gibi yiyecekler ise düşük glisemik indeksli karbonhidratlardır. Düşük glisemik indeksli yiyeceklerle beslenme, vücutta insülin direncini azaltır. Modern çağın beslenme düzeninde yer alan fast food tarzı yiyecekler, yüksek glisemik indekse sahip olduklarından dolayı insülin direnci gelişiminde önemli bir yere sahiptir.